Διαχείριση θανάτου γονέων ή μέλους της στενής οικογένειας απ’ το παιδί

Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου αναγνωρίζεται ως μια από τις πιο στρεσογόνες καταστάσεις που μπορεί να βιώσει ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του, και απαιτεί ψυχολογική προσαρμογή.

 Τα παιδιά που πενθούν μοιράζονται τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες ανάγκες, όπως οι ενήλικες. Τις περισσότερες φορές, όμως, δεν γίνεται αντιληπτός ο θρήνος τους, είτε γιατί οι γονείς δυσκολεύονται να τον αντιληφθούν, είτε γιατί τα παιδιά καταπιέζουν τα συναισθήματά τους.

Ένα από τα πρώτα πράγματα για τα οποία θα χρειαστεί να μεριμνήσει ο γονέας που μένει πίσω είναι η ενημέρωση για τον θάνατο. Τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται με σαφήνεια και ειλικρίνεια για τον θάνατο ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται.

Τα βρέφη θα αντιληφθούν την απουσία του άλλου γονέα, γιατί δεν θα βλέπουν πλέον το πρόσωπό του. Επίσης θα αντιληφθούν την έντονη αλλαγή στη συναισθηματική ατμόσφαιρα του σπιτιού, τη φόρτιση και τη θλίψη σας. Ίσως αντιδράσουν με αλλαγές συμπεριφοράς. Θα πρέπει να τα φροντίζετε ακόμα πιο τρυφερά και κάποια στιγμή, όταν μεγαλώσουν λίγους μήνες ακόμα, θα πρέπει ασφαλώς να μιλήσετε για το θάνατο του άλλου γονέα με απλά λόγια.

Τα νήπια ηλικίας 1-3 ετών δεν θα αντιληφθούν την έννοια του θανάτου, αλλά θα πρέπει να αναφερθείτε στο γεγονός με κάποιο τρόπο που να το καθιστά κατανοητό. Μπορείτε να πείτε πως το άτομο που πέθανε δεν πονάει, δεν μπορεί να μιλήσει, να τρέξει, να παίξει.  Εξηγήστε ότι ο θάνατος «είναι για πάντα», επειδή τα μικρά παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα και μπορεί να κοιτούν συνεχώς την πόρτα περιμένοντας να ξαναδούν το αγαπημένο πρόσωπο. Λέξεις (π.χ έφυγε, κοιμήθηκε  κτλ.) θα πρέπει να αποφεύγονται, γιατί υπάρχει κίνδυνος να μπερδέψουν το παιδί και να το οδηγήσουν σε λάθος συμπεράσματα.

Στα λίγο μεγαλύτερα παιδιά προσχολικής ηλικίας μιλήστε για τα αίτια του θανάτου, γιατί σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά ενδοβάλλουν, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται αισθήματα ενοχής και φαντασιώσεις. Μπορεί να νομίζουν ότι εκείνα είναι υπεύθυνα που το αγαπημένο πρόσωπο πέθανε.

Στα παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας θα χρειαστεί να δώσετε πολύ περισσότερες εξηγήσεις, αλλά όχι βομβαρδίζοντάς τα. Οι ανάγκες αυτών των ηλικιών είναι μεγαλύτερες και θα χρειαστεί να τα στηρίξετε περισσότερο από όσο τα βρέφη και τα νήπια. Στην προεφηβεία και ειδικά στην εφηβεία, δηλώστε στα παιδιά συναισθηματική διαθεσιμότητα, ότι είστε εκεί να τα ακούσετε ανά πάσα στιγμή που θα σας έχουν ανάγκη.

Αφού, λοιπόν, ενημερώσουμε τα παιδιά για την απώλεια,  χρειάζεται να τα  βοηθήσουμε να εκφραστούν και να τα ενθαρρύνουμε να μιλήσουν για αυτό. Η πρώιμη διακοπή της διαδικασίας αυτής εμποδίζει τα παιδιά από το να φτάσουν στο στάδιο της αποδοχής και έτσι να ολοκληρώσουν τη διαδικασία του πένθους. Φροντίζουμε να ακούμε με προσοχή τα παιδιά και να απαντούμε με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις τους.

Πολύ βοηθητικό είναι, επίσης, να επιτρέψουμε στα παιδιά να συμμετάσχουν σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους, εφόσον το επιθυμούν. Η απώλεια ενός μέλους αφορά όλη την οικογένεια και δεν υπάρχει λόγος να αποκλείεται κανείς από τον οικογενειακό θρήνο. Η συμμετοχή του παιδιού στις εκδηλώσεις πένθους, όπως η κηδεία, το μνημόσυνο, η επίσκεψη στον τάφο, απαιτεί καλή προετοιμασία. Εξηγήστε με απλό τρόπο, τι είναι η κηδεία ή το μνημόσυνο, και τι ακριβώς θα συμβεί στη διάρκεια της τελετής. Ρωτήστε το, αν θα ήθελε να παρευρεθεί στην τελετή και σε περίπτωση που το επιθυμεί, φροντίστε να βρίσκεται μαζί με κάποιον, που θα είναι σε θέση να το στηρίξει και να ανταποκριθεί σε όποιες ανάγκες προκύψουν. Σχετικά με το αν ένα παιδί επιτρέπεται να δει τον θανόντα ή να παρακολουθήσει την τελετή της κηδείας, εξαρτάται απόλυτα από την ηλικία του παιδιού και την ικανότητά του να κατανοήσει την κατάσταση, την ψυχοσυναισθηματική του ιδιοσυγκρασία, τη σχέση του με τον θανόντα και το αν το παιδί επιθυμεί να εμπλακεί στη διαδικασία.

Πολύ σημαντική είναι, επίσης, και η διασφάλιση της σταθερότητας στη ζωή του παιδιού και η επιστροφή στη «ρουτίνα». Υπάρχουν αρκετές αλλαγές στη ζωή του παιδιού μετά από μια απώλεια. Βοηθήστε τα παιδιά να ξυπνάνε το πρωί κανονικά, να πηγαίνουν το βράδυ για ύπνο στην κανονική τους ώρα, να γευματίζουν τις ίδιες ώρες όπως και πριν. Ενημερώστε το σχολείο για την απώλεια που βιώνει το παιδί, έτσι ώστε και οι εκπαιδευτικοί που είναι κοντά του να είναι έτοιμοι να το στηρίξουν και να ανταποκριθούν στις ανάγκες του.

 Επίσης, χρειάζεται να βοηθήσετε το παιδί να βρει τρόπους για να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου του προσώπου, μέσα από κάποιο αντικείμενο που τον θυμίζει ή τη δημιουργία ενός άλμπουμ με φωτογραφίες του.

Τέλος, υποστηρίξτε το παιδί σε συνεχή βάση. Επειδή ο θρήνος είναι μια μακρόχρονη διεργασία, είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα για συνεχή υποστήριξη, τόσο από τα μέλη της οικογένειας, όσο και από άλλα άτομα, που είναι σημαντικά στη ζωή του παιδιού.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία:
Kubler-Ross, Ε. (2014). On death and dying: What the dying have to teach doctors, nurses, clergy and their own families. Scribner