Συμβουλές σε επιζώντες σεξουαλικής κακοποίησης

«Μου συνέβη κάτι, δεν ξέρω πως να αρχίσω, δεν έχω μιλήσει ποτέ σε κανέναν και ντρέπομαι. Μπορείς να με βοηθήσεις;»

Η εμπειρία της σεξουαλικής κακοποίησης συχνά συνοδεύεται από αισθήματα ντροπής και απώλειας ελέγχου πάνω στα πράγματα. Οι πρώτες λέξεις, το πρώτο μοίρασμα της εμπειρίας έχει μεγάλη σημασία για κάθε άτομο που έχει επιζήσει το τραύμα της σεξουαλικής κακοποίησης. Σηματοδοτούν ίσως την πρώτη επικοινωνία του τραύματος ή αλλιώς την πρώτη προσπάθεια για αναζήτηση βοήθειας και επανάκτηση του ελέγχου. Η αναζήτηση βοήθειας είναι μία διαδικασία που περιλαμβάνει την αξιολόγηση της ψυχικής και σωματικής κατάστασης του ατόμου, την λήψη απόφασης και την δέσμευση που αυτή προϋποθέτει για την αναζήτηση φροντίδας. Ως μία μορφή προσαρμοστικής συμπεριφοράς περιλαμβάνει την συνειδητοποίηση και ερμηνεία της εμπειρίας και την αξιολόγηση των δυσκολιών που προκύπτουν από αυτή (Scott, Walter, Webster, Sutton, & Emery, 2013).

Η αναγνώριση είναι συχνά το πρώτο βήμα για να ζητήσεις βοήθεια.

O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) oρίζει την παιδική σεξουαλική κακοποίηση ως την με οποιονδήποτε τρόπο εμπλοκή ενός παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα α) την οποία το άτομο δεν κατανοεί πλήρως β) στην οποία δεν είναι σε θέση να δώσει την συναίνεσή του είτε επειδή δεν είναι βιολογικά αναπτυγμένο για να δεχθεί είτε επειδή δεν είναι σε νοητικό ή αναπτυξιακό στάδιο για να δώσει συγκατάθεση γ) παραβιάζει το νομικό και κοινωνικό πλαίσιο. Η έκταση του φαινομένου επιτρέπει το χαρακτηρισμό της σεξουαλικής κακοποίησης ως ένα διεθνές πρόβλημα δημόσιας υγείας (Krug et al., 2002). Ενδεικτικά 1 στα 7 κορίτσια και 1 στα 25 αγόρια αναμένεται να πέσουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης μέχρι την ενηλικίωσή τους (Πηγή Διεθνές Κέντρο για τα Εξαφανισμένα και Υπό Εκμετάλλευση Παιδιά).

Κάθε παιδί έχει απόλυτο δικαίωμα να είναι ασφαλές και προστατευμένο. Δεν υπάρχουν μυστικά που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα και μας θέτουν σε κίνδυνο. Αν αναγνωρίζεις πως έχεις υποστεί σεξουαλική κακοποίηση ή παρενόχληση, ακόμα και αν έχεις αμφιβολίες για το τι πραγματικά συνέβη, είναι η στιγμή να μιλήσεις. Να θυμάσαι πως δεν είσαι μόνη/-ος.

Πώς να μιλήσω σε κάποιον;

●  Διάλεξε κάποιον που εμπιστεύεσαι και ζήτα βοήθεια. Ανάμεσα στους ανθρώπους της ζωής σου υπάρχουν κάποιοι που μπορείς να ξεχωρίσεις και να πεις ότι μαζί τους νιώθεις ασφάλεια. Θα μπορούσε να είναι οι γονείς σου, ένας συγγενής ή πολύ καλός σου φίλος, ένας γείτονας, ο δάσκαλός σου ή ένας γιατρός.

●  Δίπλα σου σε αυτή τη διαδικασία μπορείς πάντα να έχεις τους φορείς παιδικής προστασία που φροντίζουν για την υποστήριξη και την ασφάλειά σου, όπως «Το Χαμόγελο του Παιδιού».

●  Προετοίμασε τον εαυτό σου. Η αποκάλυψη είναι μία εμπειρία ξεχωριστή για τον κάθε άνθρωπο και συχνά χρειάζεται θάρρος. Αφού διαλέξεις τον άνθρωπο στον οποίος πιστεύεις ότι μπορείς να μιλήσεις μπορείς να φανταστείς πώς θα ήταν να του μιλάς. Δοκίμασε να γράψεις τις σκέψεις σου σε ένα χαρτί αν αυτό σε βοηθάει.

●  Να θυμάσαι ότι ΚΑΝΕΙΣ δεν έχει το δικαίωμα να σε αγγίζει και εσύ δεν ευθύνεσαι για ότι συνέβη. Μπορεί να νιώθεις ντροπή αλλά χρειάζεται να μην αφήσεις αυτό το συναίσθημα να σε σταματήσει από το να λάβεις βοήθεια.

●  Φρόντισε το σώμα σου. Ίσως δεν είσαι έτοιμη/-ος να διηγηθείς όλη την ιστορία σου ακόμη και είναι σημαντικό να δώσεις στον εαυτό σου χώρο. Ωστόσο, θυμήσου ότι το σώμα σου ίσως χρειάζεται ιατρική βοήθεια και είναι σημαντικό να μην το αμελήσεις.

●  Είναι απόλυτα κατανοητό αν νιώθεις ευαίσθητη/-ος ή ευάλωτη/-ος. Μην διστάσεις να βάλεις όρια στους ανθρώπους αν νιώθεις πίεση για οποιονδήποτε λόγο.

Μήπως είναι πολύ αργά; Κανείς δεν θα με πιστέψει, δεν αξίζει να προσπαθήσω.

●  Είναι σημαντικό να μην επιτρέψεις σε άλλους να σου επιβάλλουν πώς πρέπει να νιώθεις ή να πιστέψεις ότι είναι πολύ αργά για να μιλήσεις. Οι επιλογές, οι εμπειρίες και τα συναισθήματα είναι δικά σου και μόνο εσύ έχεις λόγο επάνω τους.

●  Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος να νιώσεις αν έχεις δεχθεί σεξουαλική κακοποίηση. Κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στο τραύμα.

●  Μύθοι και στερεότυπα που θέλουν τα άτομα που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά να θεωρούνται λιγότερο αξιόπιστα όταν αργούν να αποκαλύψουν την εμπειρία τους έχουν πλέον καταρριφθεί επιστημονικά. Η καθυστέρηση στην αποκάλυψη της εμπειρίας της σεξουαλικής κακοποίησης είναι σύνηθες φαινόμενο (Schaeffer, Leventhal, & Asnes, 2011).

●  Έχει μεγάλη σημασία για να μπορέσεις να επικοινωνήσεις την εμπειρία σου να βρεις τον χώρο και τους ανθρώπους που θα σε κάνουν να νιώθεις ασφαλής.

●  Αξίζει να θυμάσαι ότι ο φόβος αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά και αφομοιώνουμε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε από τον έξω κόσμο. Μία τραυματική εμπειρία όπως αυτή της σεξουαλικής κακοποίησης είναι ικανή να βάλει τον οργανισμό σε μία κατάσταση συναγερμού και διαρκούς απειλής. Το τραύμα, συχνά συνοδεύεται από συναισθήματα όπως η έλλειψη ελέγχου πάνω στα πράγματα, και η ντροπή. Η αντίδραση του ατόμου τη στιγμή της επίθεσης συχνά δεν διέπεται από κανόνες της λογικής καθώς ενεργοποιούνται πρωτόγονα συστήματα απάντησης στο στρες όπως η πάλη ή η φυγή. Σε καταστάσεις έντονης απειλής το σώμα μας προκειμένου να επιζήσει μπορεί να επιλέξει να παλέψει ή ακόμα και να παγώσει τελείως. Είναι σημαντικό να κατανοήσεις ότι η αντίδρασή σου εκείνη τη στιγμή προκλήθηκε σε κατάσταση απειλής και φόβου.

Πώς μπορώ να αναγνωρίσω την δύναμή μου;

Η εμπειρία της σεξουαλικής κακοποίησης είναι ικανή να γεμίσει τη μία πλευρά της ζυγαριάς σου με ένα αρκετά βαρύ και αρνητικό φορτίο, που μπορεί να περιλαμβάνει συναισθήματα ντροπής, πόνο, χαμηλή αυτοεκτίμηση και ένα αίσθημα ότι κανείς δεν μπορεί να σε βοηθήσει.

Πώς μπορείς να γεμίσεις την άλλη πλευρά της ζυγαριάς και να καταφέρεις να αποκτήσεις και πάλι τον έλεγχο; Μεταξύ των παραγόντων που μπορούν να προστατέψουν ένα παιδί που έρχεται αντιμέτωπο με το τραύμα της κακοποίησης έχουν αναγνωριστεί: ατομικά χαρακτηριστικά και χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας του παιδιού, η αυτοαποτελεσματικότητα, οικογενειακοί παράγοντες, όπως η συνεκτικότητα στην οικογένεια και η σταθερότητα στην φροντίδα του παιδιού, κοινωνικοί παράγοντες όπως οι σχέσεις με τους συνομηλίκους, η κοινωνική υποστήριξη και η πνευματικότητα (Afifi & MacMillan, 2011).

Η εμπειρία αυτή είναι κάτι ένα γεγονός που συνέβη κατά τη διάρκεια της ζωής σου και δεν μπορεί να σε χαρακτηρίσει ολοκληρωτικά. Είσαι πολλά περισσότερα πράγματα από ότι αυτή εμπειρία. Θα χρειαστεί να αναγνωρίσεις στην δική σου προσωπική ιστορία τι είναι αυτό που μπορεί πραγματικά να σου δώσει δύναμη και να σε βοηθήσει. Ανάμεσα σε αυτά τα συστατικά μπορεί να εντοπίσεις μερικά από αυτά:

●  Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς και της ιδιοσυγκρασίας σου που σε κάνουν μοναδική/-ο.

●  Η ικανότητά σου να τα καταφέρνεις σε άλλες αντίστοιχα δύσκολες συνθήκες που έχουν εμφανιστεί στη ζωή σου.

●  Μέλη του στενού ή ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος που έχουν την ικανότητα να σε φροντίσουν και να σε προστατέψουν αποτελεσματικά.

●  Υποστηρικτικό δίκτυο συνομήλικων ατόμων που είναι εκεί για να σε ακούσουν.

●  Άτομα στην κοινότητα που είναι εκεί για να σε προστατέψουν, όπως ο δάσκαλος ο γιατρός ο γείτονάς σου.

Μετά την αποκάλυψη της εμπειρίας σεξουαλικής κακοποίησης φαίνεται πως  οι επιζώντες σεξουαλικής βίας έχουν σταθερή ανάγκη από ασφάλεια, επαρκή πληροφόρηση και ίσως το πιο σημαντικό κάποιον να τους ακούσει και να τους πιστέψει χωρίς να επικρίνει την εμπειρία τους. Οι παράγοντες αυτοί αποτελούν τη βάση για την κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη τους. (Stiller, A., & Hellmann, D. F., 2017). Ως μέλη της κοινότητας που σταθερά βρισκόμαστε δίπλα σε κάθε παιδί που χρειάζεται βοήθεια, αναγνωρίζουμε αυτές τις ανάγκες και απευθυνόμαστε σε κάθε άνθρωπο που έχει βιώσει το τραύμα της σεξουαλικής κακοποίησης με ένα μήνυμα:

Κανείς δεν είναι μόνος όταν μπορεί να ακουστεί, είμαστε μαζί σου!

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν.

Afifi, T. O., & Macmillan, H. L. (2011). Resilience following Child Maltreatment: A Review of Protective Factors. The Canadian Journal of Psychiatry, 56(5), 266-272.
Allnock, D., & Miller, P. (2013). No one noticed, no one heard: A study of disclosures of childhood abuse. https://uobrep.openrepository.com/handle/10547/600875

Krug, E.G., Mercy, J.A., Dahlberg, L.L., & Zwi, A.B. (2002). The world report on violence and health. The Lancet, 360(9339), 1083-1088.
Schaeffer, P., Leventhal, J. M., & Asnes, A. G. (2011). Children’s disclosures of sexual abuse: Learning from direct inquiry. Child Abuse & Neglect, 35, 343-352.
Scott, S., Walter, F., Webster, A., Sutton, S., Emery, J. (2013). The model of pathways to treatment: Conceptualization and integration with existing theory. British Journal of Health Psychology, 18, 45-65.
Stiller, A., & Hellmann, D. F. (2017). In the aftermath of disclosing child sexual abuse: Consequences, needs, and wishes. Journal of Sexual Aggression, 23(3), 251–265.