Μύθοι και αλήθειες γύρω από τη σωματική τιμωρία

Πολλοί γονείς υποστηρίζουν ότι η επιβολή τιμωρίας, είτε μέσω της άσκησης ήπιας μορφής βίας είτε με τη χρήση φωνών και απειλών, μπορεί κάποιες φορές να έχει αποτέλεσμα. Έτσι, προκειμένου να επιτύχουν τη συμμόρφωση και την υπακοή του παιδιού τους καταφεύγουν σε αυτές τις λύσεις. Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα εδώ, μπορεί η σωματική τιμωρία να αποτελέσει αποδεκτό μέσο πειθαρχίας όταν αυτή ασκείται από τους γονείς προς το παιδί; Υπάρχει πράγματι «ήπια» μορφή βίας και από ποιο σημείο μιλάμε πια για κακοποίηση;

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να αναζητήσουμε το νομικό πλαίσιο, προκειμένου να δοθούν απαντήσεις στους μύθους που επικρατούν γύρω από τη σωματική τιμωρία.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), «η κακοποίηση και η παραμέληση του παιδιού περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή / και  συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραμελημένης θεραπευτικής αντιμετώπισης, ή εκμετάλλευσης για εμπορικούς ή άλλους σκοπούς, η οποία καταλήγει σε πραγματική ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά στην υγεία, στην επιβίωση, στην ανάπτυξη ή στην αξιοπρέπεια του παιδιού, στο πλαίσιο μιας σχέσης εμπιστοσύνης, ευθύνης ή δύναμης» (W.H.O., 1999).

Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που πολύ πρόσφατα προχώρησαν στην απαγόρευση της χρήσης της σωματικής τιμωρίας ως μεθόδου πειθαρχίας στο οικογενειακό πλαίσιο. Ειδικότερα, ο νέος Νόμος 3500/06 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας που ψηφίστηκε πρόσφατα, απαγορεύει την άσκηση σωματικής βίας σε βάρος ανηλίκου ως μέσο σωφρονισμού στο πλαίσιο της ανατροφής του, με τη ρητή διευκρίνιση - στην αιτιολογική έκθεση- ότι η σωματική τιμωρία δεν περιλαμβάνεται στα επιτρεπτά μέτρα σωφρονισμού του άρθρου 1518 του Αστικού Κώδικα και ότι η χρήση της επισύρει για τους γονείς τις συνέπειες της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας.

Επιπλέον, σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία, η σωματική τιμωρία ακόμη και αν οδηγεί σε άμεση συμμόρφωση, δεν έχει μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, καθώς δεν οδηγεί στην εσωτερίκευση ηθικών νορμών και κοινωνικών κανόνων. Οι έρευνες υποστηρίζουν ότι η συμμόρφωση δε σημαίνει ότι το παιδί έχει κατανοήσει τη μη επιθυμητή συμπεριφορά του ή ότι επιθυμεί να επανορθώσει για αυτήν (Gershoff, 2002).

Αποδεικνύεται μάλιστα ότι η σωματική τιμωρία εμποδίζει την εκπαίδευση των παιδιών σε αξίες, όπως η ενσυναίσθηση (empathy) και ο αλτρουισμός (Lopez et al. 2001).

Παράλληλα, η χρήση της σωματικής βίας μέσα στην οικογένεια οδηγεί στη φυσιολογικοποίηση και αποδοχή της βίας και διαμορφώνει ένα πρότυπο που αναπαράγει τη βία σε όλες τις σχέσεις του παιδιού αρχικά, έπειτα του εφήβου και αργότερα του ενήλικα (Gershoff 2002).

Οι συνέπειες της σωματικής κακοποίησης

Ένας σημαντικός αριθμός μελετών καταδεικνύουν ότι η σωματική κακοποίηση και παραμέληση όλων των μορφών επιφέρει σοβαρές συνέπειες στη σωματική, στη νοητική, στη συναισθηματική και στην κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη αναπηρία ή βλάβη, ακόμη και στο θάνατο. Αναλυτικότερα, οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν:

• Σοβαρά σωματικά, νευρολογικά, νοητικά (προβλήματα όρασης, προβλήματα σωματικής υγιεινής, μόνιμες νευρολογικές διαταραχές, προβλήματα συγκέντρωσης, προβλήματα ομιλίας.
• Διαταραχές άγχους και συναισθηματικές δυσκολίες
• Κατάθλιψη
• Χρήση ουσιών
• Διατροφικές διαταραχές και πολλά άλλα
• Μαθησιακές διαταραχές
• Επιθετικότητα/ νεανική παραβατικότητα

Πώς αλλιώς; Αναζητώντας πιο ουσιαστικούς τρόπους οριοθέτησης των παιδιών

Πώς λοιπόν μπορεί ο γονέας να θέσει όρια στην ανεξέλεγκτη συμπεριφορά του παιδιού του, χωρίς να καταφύγει στην τιμωρία; Η οριοθέτηση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στο δύσκολο έργο ενός γονέα και στοχεύει στην ομαλή λειτουργία της οικογένειας αλλά και στην επίτευξη ειδικότερων στόχων που αφορούν την εξέλιξη του παιδιού. Προκειμένου όμως τα όρια αυτά να είναι αποτελεσματικά, θα πρέπει οι γονείς:

• Να θέτουν δίκαια και σταθερά όρια
• Να προτείνουν λογικούς και ξεκάθαρους κανόνες
• Να δίνουν σαφείς οδηγίες και ξεκάθαρα μηνύματα με τρόπο ευγενικό αλλά κατηγορηματικό όταν χρειάζεται
• Να επαινούν και να ενθαρρύνουν την προσπάθεια και τη συνέπεια του παιδιού
• Να αντιδρούν άμεσα στη μη αποδεκτή συμπεριφορά

Κάτι που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι όλη η προσπάθεια οριοθέτησης του παιδιού θα πρέπει να εμπεριέχει το σεβασμό προς το παιδί και στο δικαίωμά του στην ελευθερία έκφρασης.  Η εποπτεία και ο έλεγχος του παιδιού αποτελούν ζητούμενα για την ασφάλεια των παιδιών, ωστόσο εξίσου σημαντικό είναι να παρέχονται οι ευκαιρίες για πειραματισμό και έκφραση, στο πλαίσιο μιας ειλικρινούς και ουσιαστικής σχέσης με το παιδί.

Αναμφισβήτητα ο ρόλος του γονέα είναι δύσκολος και χρειάζεται πολλή υπομονή και προσπάθεια ώστε να είναι υποστηρικτικός και παιδαγωγικός. Η κατανόηση του παιδιού, των αναγκών και των βαθύτερων συναισθημάτων του θα πρέπει να αποτελεί το ζητούμενο κάθε γονέα και το εργαλείο του για να μπορέσει να είναι δίπλα στο παιδί του. Χτίζοντας μια όμορφη και υγιή σχέση με το παιδί, του δίνουμε το μήνυμα πως «ό,τι κι αν συμβεί είμαστε δίπλα του για να το αντιμετωπίσουμε».

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία
World Health Organization. (‎1999)‎. Report of the Consultation on Child Abuse Prevention, 29-31 March 1999, WHO, Geneva.
Gershoff, E. T. (2002). Corporal punishment by parents and associated child behaviors and experiences: A meta-analytic and theoretical review. Psychological Bulletin, 128(4), 539–579.
Lopez, N. L., Bonenberger, J. L., & Schneider, H. G. (2001). Parental disciplinary history, current levels of empathy, and moral reasoning in young adults. North American Journal of Psychology, 3(2), 193–204.
Rodriguez, C. M., & Price, B. L. (2004). Attributions and discipline history as predictors of child abuse potential and future discipline practices. Child Abuse & Neglect, 28, 845–861.
Watkins D, Cousins J. (2005). Child physical punishment, injury and abuse (part two). Community Pract. 78(9):318-21.