Πριν χτυπήσει το Κουδούνι: Καλλιεργώντας την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών

Ένα παιδί μπορεί να βιώσει διάφορες κρίσεις ή στρεσογόνες καταστάσεις, από το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου μέχρι τις συνέπειες μίας οικονομικής κρίσης ή μιας φυσικής καταστροφής. Παράλληλα, γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, κάποια στιγμή στη ζωή τους, θα βιώσουν ένα τραυματικό γεγονός (Ozer, Best, Lipsey & Weiss, 2003).

Το πώς λοιπόν ένα παιδί θα σταθεί απέναντι στη δυσκολία αλλά και οι τρόποι που θα αναπτύξει για να ανταπεξέρχεται στις δυσκολίες σε όλο το υπόλοιπο της ζωής του, αποκτούν πολύ μεγάλη σημασία.

Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα ενός ανθρώπου να επανέρχεται μετά από μία αντιξοότητα, να αντέχει τις δυσκολίες και να αναδομεί τον εαυτό του (Wolin & Wolin, 1993).

Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν αποτελεί, ωστόσο, μια ικανότητα με την οποία κανείς γεννιέται ή ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που κάποιοι έχουν ενώ κάποιοι άλλοι όχι (Public Health England, 2014). Πρόκειται, αντίθετα, για μια ικανότητα που καλλιεργείται κατά τη διάρκεια της ζωής και μεταβάλλεται δυναμικά ανάλογα με τις συνθήκες και τις εμπειρίες που βιώνουμε. Μάλιστα, οι συνθήκες μέσα στις οποίες γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε και ζούμε διαμορφώνουν την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε στις αντιξοότητες.

Πώς μπορούμε λοιπόν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα;
1. Χτίστε θετικές, υποστηρικτικές σχέσεις
Για την ανάπτυξη της ψυχικής τους ανθεκτικότητας, τα παιδιά έχουν ανάγκη να έχουν καλές σχέσεις με τους ενήλικες που τα φροντίζουν, οι οποίες να χαρακτηρίζονται από ζεστασιά, ασφάλεια και εμπιστοσύνη και οι οποίες να προσφέρουν κατανόηση, αποδοχή και επικύρωση της συναισθηματικής τους εμπειρίας (Public Health England, 2014). Δώστε προσοχή και παρέχετε στοργή στο παιδί σας, αφιερώστε χρόνο στο να παίζετε μαζί του και μειώστε το χρόνο που περνάει στην τηλεόραση. Είναι σημαντικό επίσης να προσφέρετε ανακούφιση και παρηγοριά όταν το έχει ανάγκη, καθώς έτσι μαθαίνει να προσφέρει στήριξη και το ίδιο στον εαυτό του όσο μεγαλώνει (Χατζηχρήστου, 2015).

2. Θέστε σαφή και σταθερά όρια

Τα παιδιά, παρότι αντιδρούν στην επιβολή ορίων, στην πραγματικότητα χωρίς αυτά νιώθουν ανασφαλή και αποπροσανατολισμένα. Τα σαφή, λογικά και σταθερά όρια παρέχουν ένα αίσθημα ασφάλειας και ελέγχου, καθώς αποτελούν επιβεβαίωση ότι υπάρχει ένα πλαίσιο που φροντίζει για εκείνα.
 
3. Βοηθήστε τα να αποκτήσουν δεξιότητες χρήσιμες για τη ζωή

Η υποστήριξη του παιδιού προκειμένου να αποκτήσει βασικές δεξιότητες ζωής είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της ψυχικής του ανθεκτικότητας στην ενήλικη ζωή. Βασικό στη διαδικασία αυτή είναι να αποφεύγουμε την υπερπροστασία και να προωθούμε την ανάληψη καθηκόντων σε λογικά πλαίσια (Κυριάκου, 2014).

4. Λειτουργήστε ως πρότυπα προς μίμηση
Τα παιδιά μαθαίνουν για τη ζωή και διδάσκονται μέσα από τη μίμηση, μιμούμενα ιδιαίτερα τους γονείς τους. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το καθημερινό μας άγχος και τα προβλήματα της ζωής, διδάσκουν στα παιδιά υγιείς τρόπους διαχείρισης, που μπορούν να χρησιμοποιήσουν και τα ίδια. Αντίστοιχα, θετικά παραδείγματα δίνουμε στα παιδιά φροντίζοντας την υγεία μας, τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική, δείχνοντας υπομονή και διατηρώντας την ψυχραιμία μας σε δύσκολες καταστάσεις αλλά και αναλαμβάνοντας την ευθύνη μας για τις πράξεις μας και τα συναισθήματά μας (Χατζηχρήστου, 2015).

Σημαντικό:
Καλό είναι, ωστόσο, να μην ξεχνάμε ότι η αρνητική αντίδραση σε μια δυσκολία είναι απολύτως φυσιολογική, καθώς κανείς δε μένει ανεπηρέαστος από τις αντιξοότητες της ζωής. Μάλιστα, η αναγνώριση της δυσκολίας και η αποδοχή τόσο των δικών μας αντιδράσεων μας όσο και των παιδιών με συμπόνια και όχι επικριτικότητα, αποτελεί σημαντικό στήριγμα σε καιρούς δυσκολίας, ενισχύοντας έτσι την ψυχική ανθεκτικότητα, τόσο τη δική μας όσο και των παιδιών.
Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία
Κυριάκου (2014). Ψυχική ανθεκτικότητα στο σχολείο. Ψυχολογική στήριξη των παιδιών σε καταστάσεις κρίσης. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2014, 498-504
Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., & Weiss, D. S. (2003). Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: A metaanalysis. Psychological Bulletin, 129, 52–71
Public Health England (2014). Local action on health inequalities: building children and young people’s resilience in schools. Health equity evidence review. London: UCL Institute of Health Equity
Wolin, S. J. & Wolin, S., (1993). The resilient self: How survivors of troubled families rise above adversity, New York: Villard Books
Χατζηχρήστου, Χ. Γ. (2015). Πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας στο σχολείο και στην οικογένεια. Gutenberg.